DAĞ SAATLERİ / BELEDİYE VE BELEDİYECİLİK

Ülkemizin gündeminin şu anda baş köşesine oturan 31 Mart 2024 Yerel Yönetim Seçimleri ile ilgili kavramların gerek yasal ve gerekse aktüel özelliklerinin hatırlanmasında ve dolayısıyla konuyla ilgili hafıza kayıtlarımızda bulunan bilgilerin tazelenerek yeniden gözden geçirilmesinde yarar vardır.

Konuyla direkt ilgili olarak ele alınabilecek ana başlıkları şöyle özetleyebiliriz: Yerel yönetim deyince ne anlıyoruz? Bu seçimlerde kimi, kimleri seçmek için sandık başına gideceğiz? Seçime söz konusu olan kişi veya oluşumların tarihi geçmişi nedir ve hangi yasaya göre bu işler yönetilmektedir?

Anayasamızda “mahalli idareler” olarak adlandırılan yerel yönetimler veya yerel idareler, her biri devlet tüzel kişiliğinden ayrı kamu tüzel kişiliğine ve idari yönden belirli tüzel kişiliğe sahip, Merkezi İdare dışında örgütlenmiş yer yönünden yerinden yönetim kuruluşlarıdır. Yer yönünden yerinden yönetim ( Fr.: Decentralization. Osmanlıca: Ademi Merkeziyet)  “ mahalli müşterek ihtiyaçların” yani yerel kamu hizmetlerinin o yerde yaşayanlarca seçilen karar organları tarafından yönetilen (yerel) idareler tarafından yerine getirilmesidir. Yerel idarelerin anayasal çerçevesi, Anayasanın 127. Maddesinde belirlenmiştir.

Bu maddeye göre Anayasa:

“ Mahalli idareler; il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir.

Mahalli idarelerin seçimleri 67nci maddedeki esaslara göre beş yılda bir yapılır.

Mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir.

Merkezi idare, mahalli idareler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir.” hükmünü amirdir.

5393 sayılı Belediye Kanununun genel prensipleri ise şunlardır:

1. Demokratik İlke: Belediye hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesinde demokratik ilkelere uygun hareket edilmesi esastır. Bu yerel halkın katılımını ve belediye yönetimine etkin bir şekilde katılmasını öngörürür.
2. Çoğulculuk: Belediye hizmetleri, farklı kültür, inanç ve düşüncye sahip tüm vatandaşları kapsamalıdır. Hizmetlerin tarafsız ve etkin bir şekilde sunulması amaçlanır.
3. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik: Belediyelerin karar alma süreçleri ve harcamaları şeffaf olmalıdır. Belediye yönetimleri halka hesap vermekle yükümlüdür.
4. Katılımcılık: Yerel halkın belediye işleyişine katılımını sağlamak amacıyla, karar alma süreçlerinde ve hizmet planlamasında katılımcılık esastır.
5. Sürdürülebilirlik: Belediye hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesinde çevresel ve ekonomik sürdürülebilirlik prensipleri gözetilir. Belediyeler gelecek nesillerin ihtiyaçlarını da göz önüne almalıdır.
6. Eşitlik: Belediye hizmetleri toplumun farklı kesimlerine toplu şekilde ulaştırılmalıdır. Toplumsal cinsiyet, yaş, etnik köken gibi faktörlere dayalı ayrımcılık yapılmamalıdır.

Bu prensipler yerel yönetimlerin temel değerlerini ve hizmet anlayışını belirler. Belediyeler bu prensiplere uygun şekilde faaliyet göstererek toplumun refahına katkıda bulunmayı amaçlar.

Belediyelerin başlıca görev ve yetkileri:

Kanunda belediyelerin görevleri sayma yoluyla belirlenmiş olup, bunlar “zorunlu görevler” ve “ihtiyari görevler” olarak ikiye ayrılmıştır. (m.14/a, m14/b).

Başlıca zorunlu görevler ve yetkiler (m. 14/a, m.15)

-Kentsel alt yapı hizmetleri(imar, içme suyu, kanalizasyon katı atıkların depolanması, ayrıştırılması, hafriyat sahalarının düzenlenmesi)

- Ulaşım ve toplu taşıma hizmetleri ( otobüs, deniz ulaşımı, raylı sistemler işletmek, işlettirmek, güzergah ve durak yerleri belirlemek, otoparklar, otobüs terminalleri, iskele, yat limanı işletmek, işlettirmek,

- İtfaiye, acil yardım, ambülans, arama kurtarma hizmetlerini yürütmek, düzenlemek,

- Gayrisıhhi müesseseler ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak, denetlemek, zabıta hizmetlerini sunmak, seyyar satıcıları engellemek, toptancı hallerini, mezbahaları düzenlemek,

- Defin ve mezarlık hizmetlerini yürütmek,

- Parklar ve yeşil alanları düzenlemek, geliştirmek,

- Nikah hizmetlerini yapmak.

Belediyeler bu görev ve yetkilerini belediye sınırları ile mücavir alan (belediye sınırlarına bitişik olup, belediye hizmetleri için gerekli bir takım altyapı işlemlerinin yapılabildiği alan) sınırlarında yerine getirirler. Ancak organize sanayi bölgeleri (OSB) ile hava limanları bölgesinde bu yetkileri kullanamazlar.

Belediyelerin Organları

1. Belediye Meclisi: Belediyelerin asli karar organı belediye meclisidir (m.17). Bunun da anlamı, kanunda açıkça belediye encümenine ve belediye başkanına verilen görevler dışında her türlü bağlayıcı karar alma yetkisinin belediye meclisinde olduğudur. Belediye meclisi üyelerinin tamamı yerel seçimlerde seçimle göreve gelir. Belediye meclisi üye sayısı, belediye nüfusuna göre değişir ancak 9’dan az, 55’ten fazla olamaz. ( Nüfusu 10 bine kadar olan belediye meclis üyesi sayısı 9, 10 bin-20 bin arası için 11, 20 bin- 50 bin arası için 15, 50 bin -100 bin arası için 25, 100 bin 250 bin arası için 31, 250 bin – 500 bin arası için 37, 500 bin- 1 milyon arası için 45 ve 1 milyon üstü için 55 olarak belirlenmiştir. Aynı sayıda yedek üye de belirlenir.)

             Belediye meclisine belediye başkanı başkanlık eder.

2. Belediye Encümeni: Belediye meclisinin toplanmadığı zamanlarda, belediyede bir tür “yedek” veya “nöbetçi” karar organı görevi yapmak üzere kurgulanmış bir organdır. Başkanlığını belediye başkanı yapar. Belediye başkan yardımcılarından biri vekalet eder. Encümen üyeleri bir yıl için seçilir. Nüfusu 100 bini aşan belediyelerde üçü belediye meclisince kendi üyeleri arasından, diğer üçü de belediye bürokratları arasından (birinin belediye mali hizmetler birim amiri olması zorunludur) belediye başkanınca seçilir. Nüfusu 100 binin altındaki belediyelerde ise meclis ve başkan tarafından ikişer üye seçilir.
3. Belediye Başkanı: Belediyenin yürütme organı olarak görülebilecek olan belediye başkanı, yerel seçimlerde seçimle iş başına gelir ve beş yıl görev yapar. Yokluğunda kendisine meclis tarafından kendi üyeleri arasından seçilen bir başkan vekili vekalet eder. Belediye başkanının başlıca görevleri belediye personelini atamak, şartsız bağışları kabul etmek ve engelliler merkezi kurmaktır. Ayrıca meclis veya encümen kararı gerektirmeyen belediyeye ait diğer görevler belediye başkanınca yürütülür.

Mahalle İdaresi (m.9) Belediye idareleri bünyesinde kurulan mahalle idarelerinin en az 500 nüfusa sahip olmaları zorunlu olup, kamu tüzel kişiliği bulunmamaktadır. Kurulmaları, kaldırılmaları ve birleştirilmeleri bulundukları belediye meclisi kararı, kaymakamın görüşü ve valinin onayı ile gerçekleşir. Organları seçimle işbaşına gelen “Muhtar ve İhtiyar Heyeti”dir. Belediye, nüfus ve tebligat mevzuatı gibi ilgili mevzuatta belirtilen görevler yanında, belediye hizmetlerinin mahalle bazında sunumunda aksaklık olmaması için gerekli çalışmaları yaparlar.

Belediye İktisadi Teşebbüsleri (BİT’ler), belediyeler tarafından kurulan ve sermayesinin yarıdan fazlası belediyeye ait kamu şirketleridir. Belediye Kanunu (m. 70), kendi faaliyet alanlarına yönelik ihtiyaç duyulan durumlarda ve “ kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında” belediyelerin şirket kurmalarına izin vermektedir. Yine aynı kanuna göre bu yetki, belediyenin asli karar organı olan Belediye Meclisine aittir (m.18/i).

Bütün bu bilgi ve yasal mevzuatı hatırlama çalışmasından sonra konuyla ilgili nasıl yorumlar yapılabilir ? Örneğin: İyi ve mükemmel bir belediye başkanı nasıl olmalıdır? Sorusunun üzerinde durularak konuya farklı bir bakış açısı getirilebilir,

İyi bir belediye başkanı, şeffaf, adaletli ve toplumun ihtiyaçlarına  duyarlı bir lider olmalıdır. Mükemmel bir belediye başkanı ise bu özelliklere ek olarak etkili iletişim, katılımcı yönetim ve sürdürülebilir kalkınma konularında liderlik yapmalıdır. Halkın beklentilerini anlamalı, çözüm odaklı olmalı, şehir planlamasında uzman olmalı veya konuyla ilgili uzmanlarla sürekli iletişim halinde ve hatta tabiri caizse dirsek temasını sürdürme heyecanı içinde olmalıdır.

Belediyecilikte etkili sosyal yardım ve dayanışma için öncelikle ihtiyaç sahiplerini belirlemek ve bu ihtiyaç sahiplerini doğru bir şekilde değerlendirmek önemlidir. Konuyla ilgili şu adımlar düşünülebilir:

1. İhtiyaç Analizi: Toplum içindeki ihtiyaçları belirlemek için anketler, saha çalışmaları ve yerel halkla iletişim kurma yöntemleri kullanılabilir.
2. Öncelik Saptama: Acil ihtiyaçları tespit ederek öncelik sırasına koymak, yardımların daha etkili ve hedefli olmasını sağlar.
3. Transparan Süzgeçler: Yardımların dağıtım süreçleri şeffaf yani saydam olmalıdır. Toplumla iletişim ve açıklık güveni arttırır.
4. İşbirliği ve Ortaklık: Diğer kurumlar, sivil toplum örgütleri ve gönüllülerle işbirliği yaparak daha geniş bir alana sahip olunabilir.
5. Eğitim ve bilgilendirme: Yardım alacak kişilere yönelik eğitim programları düzenlemek, uzun vadeli destek açısından önemlidir.
6. Sürdürülebilirlik. Sosyal yardım projeleri sürdürülebilir olmalıdır. Uzun vadeli çözümlere odaklanmak, sürekli destek sağlamak açısından önemlidir.
7. İletişim Kanalları: İhtiyaç sahipleri ile sürekli iletişim halinde olmalmak ve geri bildirimlere açık olmak, hizmetleri geliştirmek önemlidir.
8. Yerel Kaynakların Kullanımı: Yerel kaynakları etkin bir şekilde kullanmak, topluluğun kendi kendine yetmesini sağlar.

Bu prensipler, etkili bir belediyecilikte sosyal yardım ve dayanışma için temel oluşturabilir.

Bir başka bakış açısı belediyelerde çevre dostu inisiyatifler neler olmalıdır ve neleri içermelidir? Sorusunun yanıtları olabilir. Bunlar:

1. Atık Yönetimi: Geri dönüşüm programları ve atık ayrıştırma sistemleri gibi projelerle atık yönetimini geliştirmek
2. Yeşil Alanlar: Şehir içinde daha fazla yeşil alan oluşturarak çevresel dengeyi korumak.
3. Toplu Taşıma Teşvikleri : Toplu taşımayı teşvik eden kampanyalarla sürdürülebilir ulaşım projelerini gündemde tutmak.
4. Enerji Verimliliği: Belediye binalarında ve alt yapısında enerji verimli,liği sağlamak için projeler.
5. Su Kaynakları Yönetimi: Su tasarrufu ve su kaynaklarının etkili bir şekilde yönetimi için stratejiler.
6. Çevre Eğitimi: Halkı çevre konularında bilinçlendirmek içi,n eğitim kampanyaları ve etkinlikler.
7. Yenilebilir Enerji Kullanımı: Belediye tesislerinde ve aydınlatmada yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanma çabaları.
8. Yeşil Bina Standartları: Yeni bina projelerinde çevre dostu tasarım ve inşaat standartlarını teşvik etmek.
9. Bisiklet Yolları ve Yaya Yolları: Şehir içinde bisiklet ve yaya yollarını arttırmak, çevre dostu ulaşımı teşvik etmek.
10. Hava kalitesi İzleme: Hava kirliliğini izlemek ve azaltmak için etkili izleme sistemleri kurmak.

Belediyelerin alt yapı iyileştirmeleri deyince ne anlaşılmalıdır?

Belediyelerin alt yapı iyileştirmeleri, şehirlerdeki temel alt yapı sistemlerini kapsar. Su, kanalizasyon, elektrik, doğal gaz gibi alt yapı hizmetlerinin güçlendirilmesi, yenilenmesi veya genişletilmesi gibi projeleri içerir. Bu tür çalışmalar, şehirlerin yaşam kalitesini arttırmaya ve altyapısal sorunları çözmeye yöneliktir.

Belediyelerin tarıma dayalı iş projeleri ve iş makineleri neler olmalıdır ve nelerdir?

Belediyeler genellikle tarıma dayalı iş projeleriyle kırsal alanları destekler. Bu projeler arasında tarım kooperatifleri, çiftçi eğitimleri ve tarımsal kalkınma projeleri bulunabilir. İş makineleri ise tarım Alanında kullanılan traktörler, pulluklar, biçerdöverler gibi ekipmanları içerebilir. Ancak, projeler ve kullanılan ekipmanlar belediyeden belediyeye farklılık gösterebilir. Daha spesifik yani detaylı, belirli, ayrıntılı, belirgin bilgiler için ilgili belediyenin resmi kaynaklarına başvurmak önemli olacaktır.

Sonuç olarak: 31 Mart 2024 seçimlerinde seçmenler yukarıda sunulan özet bilgilendirme ve yorumlara ek olarak kendi yaşam tecrübelerini de katarak iyi ve konforlu bir yaşam ve gelecek vadeden yönetici adaylarını partiler üstü bir değerlendirme ile seçme konusunda hassasiyet göstermeleri aslında gelecek nesillerin rahatını ve menfaatlerini yani çıkarlarını bugünden teminat altına almada gösterecekleri en kutsal bir davranış olacaktır.

23 Aralık 2023

Zafer Dilşeker

Yararlanılan kaynaklar:

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

Türk Medeni Kanunu

Ulusoy, Ali D. Prof. “ Türk İdare Hukuku”

ChatGBT