Doğum Kontrol Hapı Nedir?
Doğum kontrol hapları, kadınlar tarafından kullanılan ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebeliğin oluşmasını çok yüksek bir oranda önleyebilen bir doğum kontrol yöntemidir. Bir östrojen ve bir progestojenin kombinasyonu veya yalnızca progesteron hormonunu içerir. Hapların içeriğinde bulunan hormonlar sentetik hormonlardır ve kadın vücudunda üretilen doğal formları ile aynı etkiyi gösterir. Doğum kontrol hapları istenmeyen gebeliklerin oluşmasını önlemenin yanı sıra çeşitli hormonal dengesizlikleri düzenleyerek adet döneminde görülen çeşitli sağlık sorunlarının giderilmesine de yardımcı olur.
Doğum Kontrol Hapı Çeşitleri Nelerdir?
Doğum kontrol haplarının, kullanım amacına, kullanım şekline ve içeriğine göre farklı türleri bulunur.
Kombine Doğum Kontrol Hapları: Aile planlaması amacıyla en sık kullanılan yöntemlerden biridir. Bu haplar, östrojen ve progesteron hormonları içerir. Bu ilaçlar monofazik ve multifazik olmak üzere iki alt gruba ayrılır. Monofazik doğum kontrol ilaçlarının kutu içeriği tamamen aynıdır. 21 tabletten oluşur ve kolay kullanım için hapların her birinin üzerinde gün isimleri bulunur. Multifazik doğum kontrol haplarında ise 30 tablet bulunur ve bu ilaçların 7 tanesi diğer 21’inde farklı içeriğe sahiptir. Bu tür ilaçların üzerinde sıralı rakamlar bulunur ve ilaç, bu sıraya göre alınmalıdır.
Acil Kontrasepsiyon: Korunmasız cinsel ilişkiden sonra, sürdürülmesi kesinlikle istenmeyen gebeliklerin, implantasyondan önce önlenmesidir. Acil kontrasepsiyon gebelik oluştuktan sonra asla etkili değildir, bu durumlarda kullanılmaz ve bu nedenle de düşük yaptırıcı değildir. Bu amaçla girilen cinsel ilişkinin ardından olası gebeliğin engellenmesi için kullanılan yüksek dozda progesteron içeren, halk arasında ertesi gün hapı olarak da bilinen ilaçlar kullanılabilir. Her gün ve düzenli olarak kullanılmaz. Gebeliği önleme konusundaki etkinliği, ilacın ne zaman kullanıldığı ile doğrudan ilişkilidir. Ertesi gün hapları, korunmasız girilen cinsel ilişkiden sonra, mümkün olan en kısa sürede alınmalıdır. Hapın etki edebilmesi için cinsel ilişkiden sonra en fazla 72 saat içinde alınmalıdır. 72 saat geçtikten ve gebelik oluştuktan sonra etkili değildir. Ertesi gün hapı, birincil doğum kontrol yöntemi olarak değil, yalnızca acil doğum kontrolüne yöneliktir. Çünkü içerdiği hormonlar nedeniyle kanamalar ve adet düzensizlikleri meydana getirebilir.
Doğum Kontrol Hapı Nasıl Kullanılır?
“Doğum kontrol hapı nasıl kullanılır?” sorusu pek çok kişinin kafasında bir soru işaretidir. Konvansiyonel paketleme haplar günlük olarak alınır ve eskisi bitince, yani 28 günde bir yeni bir pakete başlanır. Kanama, her ay son 4 ila 7 aktif olmayan hapın alındığı hafta boyunca meydana gelir.
Sürekli dozlama veya uzatılmış döngü kombine doğum kontrol haplarında kanama genellikle, aktif olmayan hapların alındığı 7 gün boyunca yılda sadece 4 kez meydana gelir. Sürekli dozlama ve uzatılmış döngü hapları, menstrüasyonun baskılanması sürecinde rahim fibroidlerine bağlı aşırı kanamanın önlenmesi ve tedavisi, menstrüel migren önlenmesi, aralarında nöbetlerin de bulunduğu birtakım tıbbi koşulların menstrüasyonla ilişkili ağırlaşmasının kontrol altına alınması ve endometriozis ile ilgili ağrıdan kurtulma gibi durumlarda bireye yardımcı olabilir.
Doğum Kontrol Hapı Ne Zaman Korumaya Başlar?
Doğum kontrol hapı adet döneminin başlamasıyla kullanılmaya başlanırsa hemen koruma sağlar. Yani hapın alındığı ilk günden itibaren koruma başlamış olur. Doğum kontrol hapları bırakıldıktan hemen sonra normale dönebilir.
Doğum Kontrol Hapı Hangi Durumlarda Kullanılır?
Kombine doğum kontrol hapları, güvenilir bir doğum kontrol yöntemidir. Ancak “Doğum kontrol hapı ne işe yarar?” düşüncesi aslında sadece ‘doğum kontrol yöntemi’ cevabıyla açıklanamaz. Doğum kontrol hapları doğum kontrolü haricinde çok sayıda amaçla kullanılır. Bunlar arasında; adet kramplarının yani dismenorenin daha az şiddetli olması, polikistik over sendromunun neden olduğu androjen üretiminde azalma, rahim miyomlarına ve diğer nedenlere bağlı ağır adet kanamasında ve buna bağlı demir eksikliği anemisinde azalma, premenstrual sendromdan yani adet öncesi sendromun daha kısa, daha hafif geçirilmesi, menopoza yaklaşan yani perimenopoz dönemine giren kadınlar için aylık döngünün daha iyi kontrolü gibi sebepler bulunur.
Farklı kombinasyon doğum kontrol hapları farklı dozlarda östrojen ve progestin içerir. Sürekli kullanılan veya uzatılmış döngüye sahip olan haplar aynı zamanda bireyin her yıl yaşadığı adet sayısını azaltmaya da olanak tanır.
Kombinasyon doğum kontrol hapları kullanmak isteyen bireyler kendilerine en uygun hapı bulmak için bir sağlık uzmanına başvurmalıdır.
Doğum Kontrol Hapının Yan Etkileri Nelerdir?
Doğum kontrol hapları, ani kanama veya lekelenme, baş ağrısı, göğüslerde hassasiyet, mide bulantısı, şişkinlik ve yüksek tansiyon gibi yan etkilere yol açabilir. Ani kanama, baş ağrısı, göğüslerde hassasiyet ve mide bulantısı gibi birtakım yan etkilerin bazı vakalarda sürekli ve düzenli kullanımla azaldığı gözlemlenmiştir. Kombine doğum kontrol hapları bunların yanı sıra, bacaklarda kan pıhtısı oluşumu, özellikle sigara kullanan bireylerde kalp krizi ve felç ya da karaciğer bozuklukları gibi ciddi tıbbi sorunlara yol açabilecek belirli durumların riskini artırır.
Bazı durumlarda doğum kontrol hapı zararları olabilen bir doğum kontrol yöntemi olabilir. Çünkü kombinasyon doğum kontrol hapları herkes için uygun değildir. Sağlık uzmanları aşağıdaki durumlarda kombinasyon doğum kontrol hapı kullanmamasını tavsiye edebilir:
- Açıklanamayan rahim kanaması yaşamak
- Auralı migren
- Emzirmenin ilk ayında olmak
- Büyük bir ameliyat nedeniyle uzun süre hareketsiz kalınması
- Karaciğer hastalığı
- 35 yaşından büyük olmak ve sigara içmek
- Derin ven trombozu ya da pulmoner emboli
- İnme veya kalp hastalığı geçmişi
- Kontrol altına alınmamış yüksek tansiyon
- Meme kanseri geçmişi
- Nefropati, retinopati veya nöropati gibi diyabetle ilgili komplikasyonlar
Kombine doğum kontrol hapları da istenmeyen gebeliklere karşı kesin bir çözüm değildir. Kombine doğum kontrol hapı alan 100 kadından yaklaşık 9’u, ilk kullanım yılında hamile kalabilir. Ancak haplar belirtildiği gibi özenle kullanılsa dahi hamilelik oranı her yıl 100 kadında birden daha azdır.
Hamileliğin erken döneminde kombinasyon doğum kontrol hapları almak doğum kusurları riskini arttırmaz, ancak bireyler hamile olduklarından şüphelendikleri anda bu ilaçları almayı bırakmalıdır. Kombine doğum kontrol hapları bireyi cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korumaz.
Kombinasyon doğum kontrol hapları alan bireyler bayılma, bulanık veya çift görme veya görme kaybı gibi göz problemleri, ciltte sarımsı renk değişikliği yani sarılık, depresyon, göğüs ağrısı, göğüs kitlesi, 2 kez kaçırılmış dönem veya diğer hamilelik belirtileri, karın ağrısı, konuşma zorluğu, nöbetler, şiddetli alerjik deri döküntüsü, şiddetli bacak ağrısı veya şişmesi, şiddetli ruh hali değişimleri ya da yeni başlayan veya kötüleşen baş ağrıları gibi belirti veya semptomlar ile karşılaşırsa mümkün olan en kısa sürede sağlık uzmanlarına danışmalıdır.
Doğum Kontrol Hapı Kilo Aldırır mı?
Doğum kontrol hapları nadir de olsa kilo aldırabilir. Yeni başlayanlar için doğum kontrol hapı biraz kilo aldırabilir. Bu durum genellikle fazla yağdan değil, sıvı tutulmasından kaynaklanan geçici bir yan etkidir. Yapılan çalışmalarda, doğum kontrol hapının çoğu kadında kilo alımına neden olduğuna dair hiçbir kanıtı ortaya çıkmadı. Hapın diğer olası yan etkilerinde olduğu gibi, herhangi bir kilo alımı genellikle minimum düzeydedir ve 2 ila 3 ay içinde kaybolur.
Doğum Kontrol Hapı Kısırlığa Yol Açar mı?
Doğum kontrol hapları kısırlığa (infertilite) yol açmaz. Aksine, birçok kısırlık tedavisi öncesi yumurtalıkları düzene sokmak, hormonal durumu dengelemek için sıklıkla kullanılır. Ayrıca kısırlık yapmadığı gibi gebe kalmayı geciktirici bir etkisi de yoktur.
Doğum Kontrol Hapı Ne Zaman Kullanılır?
Doğum kontrol hapına başlamak isteyen bireyin sağlık hizmeti sağlayıcılarından kombine doğum kontrol hapları için bir reçete talep etmesi gereklidir. Sağlık uzmanı, bireyin tansiyonu ile kilosunu kontrol eder ve bireyin aldığı ilaçlar da dahil olmak üzere tıbbi geçmişini gözden geçirir.
Doktor hangi kombinasyon doğum kontrol hapının birey için doğru olduğunu belirlemeye yardımcı olmak üzere bireyin endişelerini ve tercihlerini de sorar. Sağlık hizmeti sağlayıcıları genellikle hem hamileliği önlemeye yardımcı olacak, hem de bireye doğum kontrolü dışında önemli faydalar sağlayacak ve yan etkileri en aza indirecek en düşük hormon dozuna sahip hapları önerir.
Doğum Kontrol Hapı Kullanırken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Hapı düzenli olarak almak için bir zaman belirlemek ve belirli bir rutini takip etmek, bireyin haplardan birisini kaçırmasına engel olabilir. Hapı her gün aynı saatte almak, örneğin sabah dişlerini fırçalarken almak yine bireye yardımcı olabilir.
Doğum kontrol hapları temelde hormonal ilaçlardır ve ancak doğru kullanıldıklarında tam etkilidirler. Hekiminizin talimatlarını dikkatlice uygulamalı ve bu talimatları anladığından emin olmalıdır. Geleneksel kombinasyon doğum kontrol hapları kullanan ve düzenli adet görmek isteyen bireyler, paketteki bütün aktif ve inaktif hapları kullanmalı, mevcut paketi bitirdikten sonraki gün yeni bir pakete başlamalıdır. Aylık dönemlerden kaçınmak isteyen bireyler, sağlık uzmanınıza hapları nasıl alacağını ve art arda en fazla kaç tane aktif hap paketi kullanılmasının sağlık sorunlarından kaçınmayı mümkün kılacağını sormalıdır.
Kaçırılan haplarla dikkat edilmelidir. Aktif bir hapı kaçıran bireyler, doktor aksini ifade etmediği sürece ve aynı gün içinde iki aktif hap alınması anlamına gelse bile, hatırladığı anda onu almalıdır. Paketin geri kalanı her zamanki gibi kullanılmalıdır. Hapın alınma zamanını 12 saatten daha uzun süre kaçıran bireyler 7 gün boyunca yedek bir doğum kontrol yöntemi kullanmalıdır.
Birden fazla aktif hapı kaçıran bireyler kaçırdıkları son hapı hemen almalıdır. Paketin geri kalanını her zamanki gibi kullanılmalıdır. Yine 7 gün boyunca yedek bir doğum kontrol yöntemine başvurulmalıdır. Korunmasız cinsel ilişkiye girilmesi durumunda acil kontrasepsiyon seçenekleri hakkında bilgi almak üzere doktorunuza danışmak gereklidir.
Bireyler doğum kontrol hapı kutuları arasına boşluk bırakmamalı, mevcut paketi bitirmeden önce her zaman bir sonraki paketi hazırlamalıdır.
Kombinasyon doğum kontrol hapı aldıktan sonraki 2 saat içinde kusan veya gün içerisinde 2 veya daha fazla defa şiddetli kusma ve ishal yaşayan bireyler hapı kaçırmış gibi hareket etmelidir.
